Çevirmen: Deniz GENCEL | Editör: Emirhan KARAHASAN | Son Okuma: İdil DİNKÇİOĞLU
Yazar: Marcia Amidon Lusted
Kedi ve köpek sahibi olanlarımız, hava bozduğunda veya hemen öncesinde evcil dostlarımızın nasıl davranışlar sergilediğini iyi bilirler. Mesela, henüz fırtınanın kopmasına saatler varken koşuşturmaya başlayan bir köpeğiniz ya da rüzgâr birden şiddetlendiğinde huzursuzlanan bir kediniz olabilir. İyi ama hayvanlar gerçekten de afetleri önceden hissedebilir mi?
Bilim insanları yıllardır hayvanların fırtınaları ve diğer doğal afetleri hissetme yetileri üzerine kafa yormaktadır. Dünyanın dört bir yanından birçok insan ise büyük bir afet yaşanmadan önce hayvanlarda tuhaf davranışlar gözlemlediklerini söylüyor. 2004’te Endonezya’yı sarsan şiddetli depremin ve tsunaminin sonucunda 225.000 kişi hayatını kaybetmişti. Bu kadar çok can kaybı yaşanmasının nedeniyse erken uyarı sisteminin bulunmayışı sebebiyle afetin herkesi gafil avlamasıydı. Öte yandan, dev dalgalar kıyıya ulaşmadan önce fillerin yüksek yerlere kaçıştığını ve köpeklerin de kapalı alanlara girmemek için ayak dirediğini bizzat görenler vardı. Sahil kasabasının birinde, kıyıda otlanan bir yaban sığırı sürüsü varmış. Birdenbire hepsi denize bakakalmış. Derken tüm sürü, tsunami kıyıya ulaşmadan, dakikalar öncesinde civardaki bir tepenin zirvesine çıkmaya başlamış. Apansız gelen bu tsunamiden sağ kurtulan insanların çoğu ya bu hayvanlarla birlikte kaçmış ya da hızla peşlerine takılmış.
Aslında, yaklaşmakta olan bir afeti hisseden hayvanlar hakkında anlatılan hikayeler hiç de yeni sayılmaz. M.Ö. 373 yılında Yunan bir tarihçi, yıkıcı bir deprem yaşanmasına günler kala sıçanların, köpeklerin ve hatta yılanların Helike şehrinden uzaklaştığını not düşmüştür. İtalya’nın Napoli kentinde 1805 yılında meydana gelen depremden dakikalar önce olaya tanık olanlar koyunların, köpeklerin ve kazların aynı anda yüksek sesler çıkarmaya başladıklarını söylemişlerdir.
Peki ya bilim insanları neden hayvanların afetleri hissedebildiği fikrine bu denli meraklı? Yeryüzünün birçok bölgesinde, insanlara bir afetin kapıda olduğunu haber verebilecek iyi birer erken uyarı sistemi bulunmamaktadır. Erken uyarı sistemleri genellikle kamuya yönelik uyarı sirenleri, akıllı telefon acil durum bildirimleri ve TV ve radyo yayınları gibi ögeleri kapsamaktadır. Uydu bağlantılı yeni hava tahmin istasyonları sayesinde fırtınalar daha başlamadan tespit edilebilmektedir. Yine de günümüz teknolojisiyle bile, bilhassa depremlerin ne zaman meydana geleceğini tahmin etmek zordur, zira bilim insanları depremler meydana gelmeden önce ortaya çıkan belirli sinyal türlerine rastlamamışlardır. Şayet hayvanlar afetleri hissetmede gerçekten de başarılıysa teknolojinin yetersiz kaldığı noktalarda insanlığı uyarabilirler.
2017 yılında Almanya’dan bir grup bilim insanı bilgisayar çipli özel tasmalar vasıtasıyla ineklerin, koyunların ve köpeklerin hareket modellerini incelemişti. Deneylerde, bu çiftlik hayvanlarının deprem gerçekleşmeden saatler önce davranışlarında birtakım değişiklikler olduğu saptanmıştı. Hatta eğer hayvanlar her defasında 45 dakikadan daha uzun süreliğine aşırı hareketliyse bilim insanları şiddetli bir depremin olabileceğini tahmin ediyorlardı. 8 tahminlerinin 7’sinde de haklı çıktılar.
Gelgelelim, henüz bütün bilim insanları hayvanların afetleri gerçekten de hissedebildiğine inanmış sayılmaz. Hayvanlar yeryüzündeki titreşimlere ve havadaki ya da sudaki basınç farklarına karşı daha duyarlı olabilirler; ne var ki hayvanlar davranış şekillerini pek çok farklı nedenden ötürü değiştirebilirler. Ayrıca işlerin ters gittiğine dair bir tür mesaj veriyor olsalar bile hayvanların davranışlarına dayanarak bir uyarı sistemi geliştirmenin pek de güvenilir bir yanı yoktur. Basitçe açıklayacak olursak bu, hayvanların her birinin farklı davranışlar sergilemesinden kaynaklanmaktadır.
Ancak, bilimin elinde hayvanların afetleri hissedebildiğine dair somut ve doğruluğu ispatlanmış bir veri olmasa da yıllardır insanların anlattıklarından açıkça görülüyor ki hayvanlar yaşadıkları çevreyle insanlardan daha uyumlular. Bu değişiklik hissinin neden kaynaklandığını bilemeyebilirler. Oysaki bu durum iç dünyalarını tetikleyerek onları daha güvenli bir bölgeye doğru yöneltir. Yani, eğer köpeğiniz sağa sola koşuşturmaya başladıysa ve olmadık davranışlar sergiliyorsa ya da kedinizi arayıp da hiçbir yerde bulamıyorsanız, etrafınızda olup bitenlere dikkat etmenizde fayda var. Bizden söylemesi!
Kaynakça:
Marcia Amidon Lusted. (2022). CAN ANIMALS PREDICT DISASTERS? CommonLit. Retrieved on March 28, 2023, from https://www.commonlit.org/en/texts/can-animals-predict-disasters
KLUÇEV 